Šta su to alergije?

Alergija ili preosetljivost je u osnovi prenaglašen odgovor imunskog sistema našeg organizma na supstance iz spoljne sredine nazvane alergeni. Direktna posledica ovako izmenjene reaktivnosti organizma na alergene umesto protekcije dovodi do nastanka nepoželjnog stanja koja se manifestuju kao bolesti preosetljivosti. Postoji veliki broj materija-alergena iz spoljne sredine sposobnih da izazovu preosetljivost, pa su samim tim i  bolesti preosetljivosti različite i brojne. Alergeni su po svom sastavu najčešće proteini koji pri kontaktu sa organizmom izazivaju alergijsku reakciju i dovode do sezibilizacije organizma. Svaki naredni kontakt sa istim alergenom dovodi do ispoljavanja preosetljivosti. Najčešći  kontakt se ostavruje preko sluznica i to inhalacijom alergena, njihovom digestijom ili preko kože direktnim kontaktom. Prema tome, alergijska reakcija a time i alergijska bolest nastaje na mestu kontakta alergena sa organizmom tj. na sluznicama i/ili na koži ali može da se proširi i na druge organe ili ceo organizam i da dovede do ozbiljnih posledica.

Koje su to najčešće alergijske bolesti danas i u čemu se ogleda njihov značaj?

U najčešće i najznačajnije alergijske bolesti danas spadaju alergijski rinitis i alergijska bronhijalna astma koje se manifestuju na sluznicama disajnih puteva i atopijski dermatitis koji se manifestuje na koži. Ove tri bolesti spadaju u najpoznatiju i istovremeno vodeću grupu alergijskih bolesti danas, nazvanu atopijske bolesti i njeni su najznačajniji predstavnici. Atopijske bolesti imaju veliki kako zdravstveni tako i socioekonomski značaj. On prositiče iz nekoliko činjenica. To su bolesti koje danas imaju veoma veliku učestalost, zahvataju oko jedne trećine opšte populacije sa predominacijom u razvijenim zemljama. Njihova učestalost je tokom proteklih nekoliko decenija utrostručena i ima tendenciju neprestanog rasta, pa se prema predvidjanjima epidemiologa očekuje da oko 2016. godine postanu vodeći uzročnik oboljevanja i time prevazidju danas dominantnu koronarnu bolest. Time bi atopijske bolesti kao najčešće alergijske bolesti postale najučestalije hronične nezarazne bolesti već na početku XXI veka, zbog čega se alergijske bolesti spravom već danas nazivaju „bolest XXI veka“. Njihov značaj tek dolazi do  izražaja ako se ima u vidu činjenica da su to bolesti koje se najčešće javljaju u prve četiri decenije života, dakle zahvataju najosetljiviji i najproduktivniji deo humane populacije. Iz tih razloga su i deirektni i indirektni troškovi lečenja alergijskih bolesti ogromni i predstavljaju veliko opterećenje za zdravstvene budžete većine zemalja.

Usled čega se javljaju atopijske bolesti i kakva je njihova prirodna evolucija?

Atopijske bolesti nastaju kod predisponiranih osoba tj. kod osoba koje imaju naslednu sklonost i pod uticajem faktora spoljne sredine. Nasledna sklonsot za razvoj atopijskih bolesti je poznata i vezana za brojne genske lokuse ali u njihovom nastanku veliku ulogu imaju faktori okoline. Uticaj faktora okoline na nastanak atopijskih bolesti najbolje objašnjava higijenska teorija. Višedecenijskim praćenjem genetski skoro identične populacije nemačkog naroda posle drugog svetskog rata podeljene „gvozdenom zavesom“ je zaključeno da je učestalost alergijskih bolesti bila daleko veća u Zapadnoj Nemačkoj. Ovako veliki porast alergijskih bolesti u zapadnom delu nemačke populacije objašnjen je upravo izmenjenim načinom života koji odlikuje „razvijeni zapad“ a pod dejstvom faktora spoljne sredine. Na osnovu rezultata velikog broja epidemioloških i drugih studija, krajem XX veka je razjašnjena i prirodna evolucija atopijskih bolesti. Njihova klinička prezentacija ima specifičan redosled i učestalost tj. način ispoljavanja poznat kao „alergijski marš“. Najranije se ispoljava atopijski dermatitis, već na rodjenju i njegova učestalost je najveća tokom prvih nekoliko godina života pa ova atopijska bolest odlikuje predškolski uzrast. Učestalost atopijskog dermatitisa potom jenjava i nju smenjuje koprivnjača tj. urtikarija koja ima tranzitorni karakter i karakteriše školski uzrast. Medjutim u periodu adolescencije sve veću učestalost pokazuje alergijski rinitis na koji se kasnije nadovezuje bronhijalna astma koja predstavlja krajnju kariku u alergijskom maršu. Alergijska bronhijalna astma spada u najtežu atopijsku bolest sa ozbiljnim posledicama i krajnji stadijum u evoluciji atopijskih bolesti.

Alergijski marš se dakle razvija tokom prvih nekoliko decenija života. Prirodna evolucija atopijskih bolesti sa druge strane je krajnje nepovoljna. Kako se suprotstaviti atopijskim bolestima? Ima li rešenja za bolesti XXI veka?

Shodno porastu učestalosti ovih bolesti istovremeno je raslo  i interosovanje kako za njihovu prirodu tj. uzrok i način nastanka tako i za rano otkrivanje, dijagnozu, lečenje i prevenciju atopijskih bolesti. U najugroženijim popuilacijama ali i u drugim zemljama su formirane stručne asocijacije alergologa koje su preuzele zadatak da daju odgovor na napred navedena pitanja. Kao rezultat njihovog rada i sprovedenih proučavanja, krajem XX veka je definitivno razjašnjena priroda atopijskih bolesti čime je pokazano da je u njihovoj osnovi alergijska inflamacija. Shodno tome formirani su vodiči i preporuke za dijagnozu i lečenje ali i prevenciju atopijskih bolesti (GINA, ARIA, CARMA). Danas su to medjunarodni i opšte prihvaćeni dokumenti koji definišu sve aspekte borbe protiv atopijskih bolesti.

Koje su to strategije za borbu protiv alergija? Da li je moguće zaustaviti alergije?

Prema važećim preporukama borba protiv alergija se danas zasniva na primeni tri opšte prihvaćene strategije: prevenciji izlaganju alergenima odgovornih za nastanak bolesti, farmakološkoj terapiji i imunoterapiji. Prevencija izlaganju alergenima spoljne sredine je opšta mera u borbi protiv alergija. Odnosi se na prevenciju izlaganju alergenima prisutnim u kućnim uslovima (kućna prašina, epitel ili dlaka kućnih ljubimaca) i/ili alergenima prisutnih u vazduhu izvan kuće (poleni drveća, trava i korova). Primena ove strategije ima veliki značaj za sprečavanje alergija ali je njena praktična primena često teško izvodljiva.

Daleko veći značaj ima savremena farmakološka terapija koja ima za cilj da ukloni simptome alergija (primenom lekovova za otklanjanje simptoma-riliveri) i/ili da spreči njihovo ponavljanje tj. ponovni nastanak (primenom lekova za kontrolu simptoma-kontroleri). Farmakološka terapija danas predstavlja osnovnu strategiju za kontrolu alergijskih bolsti. Ona je  sastavni deo svih vodiča i smernica za lečenje alergija. Medjutim, iako je kurativni efekat farmakološke terapije neosporan, tj. njena sposobnost da otkloni i/ili spreči nastanak simptoma alergijskih bolesti, ona nema sposobnost da otkloni uzroke odgovorne za nastanak alergija. Iz tih razloga, savremena farmakološka terapija alergijskih bolesti nažalost nema kauzalni efekat i predstavlja isključivo simptomatsku terapiju. Imunoterapija predstavlja jedinu terapijsku strategiju koja ima kauzalni efekat u lečenju alergija i primenjuje se u lečenju alergijskog rinisa i alergijske astme ali i kao i u lečenju alergija na venome insekata. Njena primena dovodi do nastanka tolerancije organizma na prisustvo alergena odgovonih za nastanak alergijskog rinitisa i/ili astme. Iz tih razloga (a za razliku od farmakološke terapije), imunoterapija pored kurativnog ispoljava pre svega preventivni efekat na nastanak alergijskih bolesti. Zahvaljujući preventivnom delovanju, danas je potvrdjeno da imunoterapija jedina ima sposobnost da zaustavi alergijski marš i izmeni prirodni tok i evoluciju alergijskih bolesti disajnih puteva koja se ogleda u prevenciji progresije alergijskog rinitisa u astmu, prevenciji nastanka novih senzibilizacija i prevenciji progresije astme u teži oblik bolesti. Iz tih razloga imunoterapija je danas jedina strategija za terapijsku modulaciju alergijskog odgovora. Medjutim, tradicionalna subkutana primena imunoterapije u lečenju alergijskih bolesti disajnih puteva putem injekcija, nosi rizik od ozbiljnih neželjenih reakcija i nije komforna za bolesnika. Iz tih razloga ona poslednjih godina sve više ustupa mesto novoj  sublingvalnoj imunoterapiji. Sublingvalnu imunotereapiju odlikuje podjednaka efikasnost sa tradicionalnom subkutanom imunoteraijom ali i izuzetna bezbednost primene pa ovu terapiju bolesnici sprovode u kućnim uslovima. Savremena primena imunoterapije je regulisana  posebnim smernicama. Srbija spada u grupu zemalja koja ima svoj nacionalni konsenzus za imunoterapiju koji definiše njenu primenu u nacionalnim okvirima. Iz tih razloga Imunoterapija pridodata savremenoj farmakološkoj terapiji predstavlja danas najuspešniji pristup u borbi protiv vodećih alergijskih bolesti XXI veka.